Do czego przeznaczone są noże tokarskie?

Noże tokarskie należą do grupy narzędzi skrawających. Posiadają jedno ostrze. Stosowane są we wszelkiego rodzaju tokarkach. Przy ich pomocy obrabia się powierzchnie, które, w większości przypadków, mają kształt bryły obrotowej. Sama metoda toczenia jest rodzajem obróbki wiórowej, podczas której skrawa się warstwy materiału, by uzyskać pożądany kształt przedmiotu. Obrabiać można zarówno powierzchnie zewnętrzne jak i wewnętrzne. Te procesy to odpowiednio: toczenie i wytaczanie.

W poniższym artykule dokonaliśmy przeglądu rodzajów i kryteriów podziału noży tokarskich. To bardzo przydatne, bo najczęściej stosowane na rynku, kryteria do opisu konkretnych grup produktowych. Zestawienie ułatwia również poruszanie się pośród różnorodnych symboli i oznaczeń, z którymi można się spotkać, wybierając produkt.


Kryteria podziału i doboru noży tokarskich

Podstawowym kryterium podziału noży tokarskich, z którym spotkamy się w technicznej literaturze, jest przystosowanie do określonej metody obróbki. I tu wyróżnia się:
  • noże tokarskie punktowe – o ogólnym przeznaczeniu; powierzchnia przedmiotu obrabiana jest przy pomocy wierzchołka (punktu);
  • noże tokarskie kształtowe – powierzchnia przedmiotu obrabiana jest krawędzią ostrza;
  • noże tokarskie obwiedniowe – ostrze kształtuje powierzchnię przetaczając się po niej; są dość rzadko stosowane.
Takich kryteriów, które pozwalają na łączenie noży tokarskich w konkretne grupy, jest wiele. Można to robić ze względu na ich przeznaczenie (np. ogólne, specjalistyczne) czy sposób mocowania na tokarce. Są noże tokarskie ręczne lub przeznaczone do pracy z drewnem. Jednak na rynku najpopularniejszym i najczęściej stosowanym podziałem jest grupowanie noży tokarskich na podstawie zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych i możliwości ich użycia do obróbki konkretnego materiału.

Sposób konstrukcji noży tokarskich to dość czytelny podział, na podstawie którego wyodrębnić możemy trzy rodzaje noży: jednolite, łączone i składane.




Noże tokarskie jednolite

Słowo „jednolite” określa, że taki nóż został wykonany z jednego rodzaju materiału. Zazwyczaj jest to stal szybkotnąca, stąd równoległa nazwa tej grupy: noże tokarskie ze stali szybkotnącej. To materiał wykazujący się dużą odpornością na ścieranie. Ten typ noży można stosować podczas obróbki w wysokich temperaturach. Dobrze sprawdzają się w obróbce wykańczającej i zgrubnej. Dodatkowym atutem jest możliwość dostosowania ostrza do wykonania określonej krawędzi, jeśli nie znaleźliśmy gotowego noża, który taki kształt zapewni.

Noż tokarski jednolity


Noże tokarskie łączone

Ten rodzaj noży bywa nazywany również bimetalowym, ponieważ wykonany jest z dwóch rodzajów materiału. Jest to połączenie trwałe, które najczęściej osiąga się przy pomocy lutowania. Rodzaj wlutowanej płytki określa finalne użycie noża do konkretnego materiału. Noże tokarskie łączone przeznaczone są do prac w zakresie toczenia wzdłużnego, wewnętrznego, zewnętrznego oraz do przecinania i planowania.

Nóż tokarski łączony


Noże tokarskie składane

Zbudowane są z trzonka, który dostosowany jest do rodzaju zamocowanej w nim płytki. Płytka pełni funkcję ostrza i co, ważne, jest wymienna. Jest to najbardziej popularny rodzaj ostrzy stosowany w przemyśle. Najczęściej stosowane są do obrabiania wydajnościowego i szybkościowego. Dużym atutem są ich stosunkowo niskie koszty eksploatacyjne – są nożami niezwykle wydajnymi, wymiana ostrzy jest dość prosta i szybka. Zapewniają wysoką powtarzalność obróbki. Używane są do obróbki wykończeniowej powierzchni i otworów oraz do obróbki zgrubnej.

Nóż tokarski składany


Zastosowanie do materiału obróbki

Ostrza zastosowane w nożach tokarskich dedykowane są do obróbki konkretnych materiałów. Te również zostały pogrupowane zgodnie z ich przeznaczeniem. By ułatwić ich rozpoznanie, wprowadzono oznaczenia kolorystyczne. Wygląda to następująco:
  • grupa P, niebieska – obróbka stali,
  • grupa M, żółta – obróbka stali nierdzewnej,
  • grupa K, czerwona – obróbka żeliwa.
Poniższa tabela zawiera dokładny opis przyporządkowania grup ostrzy do określonego materiału i dedykowanego im rodzaju obróbki. Zawiera również powszechnie stosowane oznaczenia i zakresy ISO.

GRUPA ISO

OZNACZENIE

ZAKRES ISO

ZASTOSOWANIE

MATERIAŁ

OBRÓBKA

P

S10

P10

Stal, staliwo, staliwo niskotopowe

Obróbka dokładna i średnio dokładna przy dużych prędkościach skrawania i małych posuwach

S20

P20

Stal, staliwo

Obróbka dokładna i średnio dokładna przy odpowiednio dużych prędkościach skrawania i umiarkowanych posuwach

S30

P30

Stal, staliwo

Obróbka średnio dokładnej i zgrubna przy średnich i małych prędkościach skrawania oraz znacznych przekrojach warstwy skrawanej w trudnych warunkach obróbki

M

U10S

M20

Stal, staliwo, żeliwo, w tym stal: manganowa, nierdzewna, żaroodporna, żarowytrzymała i metale kolorowe

Obróbka dokładnej i średnio dokładna przy średnich i małych prędkościach skrawania i średnich przekrojach wióra. Gatunek uniwersalny. Stosowany do toczenia i frezowania. 

K

H10

K10

 Wszystkie gatunki żeliw, stali stopowych, austenitycznych stopów metali kolorowych oraz materiałów niemetalicznych dających krótki wiór.

Obróbka dokładna i średnio dokładna.

H20

K20

Żeliwa,

stopy miedzi, stopy lekkie materiały żaroodporne, żarowytrzymałe i tworzywa sztuczne.

Obróbka średnio dokładna i zgrubna przy umiarkowanych prędkościach skrawania i średnich oraz dużych posuwach w niekorzystnych i trudnych warunkach obróbki.


Rodzaje i oznaczenia noży tokarskich

Noże tokarskie zapewne najłatwiej dobierać ze względu na ich rodzaj. Co ważne, każdy z rodzajów ostrza jest oznaczony zgodnie z konkretną normą. Choć międzynarodowo stosuje się normy ISO, to poszczególne kraje wprowadzają swoje wewnętrzne oznaczenia. Warto je znać, by nie zagubić się pomiędzy symbolami. Bardzo często można spotkać się z sytuacją, że ten sam rodzaj noża ma zupełnie inne oznaczenie. Pod uwagę weźmiemy najczęściej spotykane na rynku normy i oznaczenia czyli:
  • ISO – oznaczenie międzynarodowe,
  • PN – oznaczenie polskie,
  • GHOST – oznaczenie rosyjskie
  • DIN – oznaczenie niemieckie.

RODZAJ NOŻA

ISO 243
ISO 514

PN-91
M-58352

GHOST

DIN

Nóż tokarski prosty

lewy/prawy

ISO01

NZZa-b

2100

4971

Nóż tokarski wygięty

lewy/prawy

ISO02

NNZc-d

2102

4972

Nóż tokarski boczny wygięty lewy/prawy

ISO03

NNB-cd

2103

4978

Nóż tokarski

szeroki

ISO04

NNPd

2120

4976

Nóż tokarski czołowy

lewy/prawy

ISO05

NNBk-m

2141

4977

Nóż tokarski boczny odsadzony lewy/prawy

ISO06

NNBe-f

2103

4980

Nóż tokarski przecinak

lewy/prawy

ISO07

NNPa-c

2130

4981

Nóż tokarski wytaczak

prosty

ISO08

NNWa
NNUa

2140

4973

Nóż tokarski wytaczak spiczasty

ISO09

NNWb
NNUb

2112

4974

Nóż tokarski

spiczasty

ISO10

NNPe

-

4975

Nóż tokarski wytaczak

hakowy

ISO11

NNWc

-

(263)

Nóż tokarski do gwintu zewnętrznego lewy/prawy

ISO12

NNGc-r

2660

(282)

Nóż tokarski do gwintu wewnętrznego

ISO13

NNGd-s

2662

(283)

Nóż tokarski do rowków klinowych